TİP’in 13 Şubat 1961 tarihinde bir grup tanınmış sendikacı tarafından kuruldu. “Kuruluşunun 60. Yılında Türkiye İşçi Partisi (1961-1988)” adıyla yayımlanan bir açıklamada “Türkiye İşçi Partisi’nin 60. yılı olan 2021 yılı boyunca partimizin 27 yıllık siyasal yaşamını kamuoyunun dikkatine sunmaya çalışacağız.” denildi.
SiyasiHaber
Kuruluşunun 60. Yılında Türkiye İşçi Partisi (1961-1988)” adıyla bir açıklama yayımlandı. Açıklamada 2021 yılında TİP’in kuruluşunun 60. Yılı vesilesiyle TİP’in tarihinin belgeleriyle birlikte yeniden kamuoyunun dikkatine getirilmeye çalışılacağı belirtildi.
“Salgın koşulları ne yazık ki bizlerin bir araya gelmesine olanak tanımıyor. Ayrıca tarihimiz üzerine çalışmalarımıza da önemli kısıtlamalar getiriyor. Bu koşullarda elimizden geleni yapmaya çalışacağız.” denilen açıklamada söz konusu çalışmanın 13 Şubat’ta gazetelerde 60. yıl ilanının yayımlanmasıyla başlayacağı ifade edildi.
Yapılan açıklamada şu değerlendirme yapılıyor:
“Türkiye İşçi Partisi’nin 60. yılı olan 2021 yılı boyunca partimizin 27 yıllık siyasal yaşamını kamuoyunun dikkatine sunmaya çalışacağız. İnanıyoruz ki, böylelikle, 1960 sonrası büyük devrimci dalganın hem bir sonucu ve hem de yükselticisi olan Türkiye İşçi Partisi’nin zengin deneyimlerinin güncel siyasal ve toplumsal konularla yakın bağını da yeniden görebileceğiz. Partinin, Cumhuriyeti demokratik bir cumhuriyet yapmak için; hukuk devleti için; en başta işçiler, emekçiler olmak üzere tüm ezilen, sömürülen kitlelerin ve varlığı inkâr edilen, baskı ve asimilasyon politikalarının öznesi olan Kürt halkının hak ve özgürlüklerinin savunulması için; bağımsızlık ve sosyalizm için vermiş olduğu mücadelenin tarihini, belgelerini aktarmaya çalışacağız.”
“Emperyalizme karşı Bağımsızlık, hak ve özgürlükler için Demokrasi, kapitalizme karşı Sosyalizm” ara başlığıyla sunulan bölümde ise şu saptamalar yapılıyor:
- Ağıza ve kaleme alınmasına kesinlikle izin verilmeyen, sözü edildiğinde ağır cezalarla susturulan “sosyalizm”, “sosyal sınıflar”, “emperyalizme bağımlılık” gibi konulara ilişkin tabuların yıkılmasında; sosyalizm mücadelesine ve Marksizm’e toplumsal meşruiyet kazandırılmasında en büyük paya sahip oldu.
- Donmuş topraktaki buzları kırdı, bu topraklarda nice fidanların boy atmasının yolunu açtı.
- Bu düzenin kader olmadığını, birleşen emekçi kitlelerin onu değiştirmek için sokakta ya da parlamentoda çok şey yapabileceğini gösterdi.
- Kürt halkının varlığının inkâr edilmesine ve uygulanan şoven milliyetçi baskılara ve asimilasyoncu politikalara karşı sesini gür bir biçimde yükseltti. • Gençliğin bağımsızlık, demokrasi, sosyalizm, mücadelesine katılması için yoğun çaba gösterdi; öğrenci gençliğin akademik-demokratik hakları için mücadelesinde Türkiye İşçi Partililer bütün güçleriyle yer aldı; Fikir Külüpleri Federasyonu (FKF), Sosyalist Gençlik Örgütü (SGÖ), Genç Öncü bu mücadelede önemli görevler üstlendi.
- Faşist baskı ve saldırılara karşı demokratik güçlerle birlikte mücadele etti.
Ülkemizin siyasal ve toplumsal tarihi “işçi sınıfının ve onun öncülüğünde kır ve kent emekçilerinin, işçi sınıfı ile kader birliği etmiş aydınların ve gençliğin partisi” Türkiye İşçi Partisi olmadan yazılamaz/yazılamıyor.
Türkiye İşçi Partisi, Genel Başkanlarımız Avni Erakalın, Mehmet Ali Aybar, Mehmet Ali Arslan, Şaban Yıldız, Behice Boran başta olmak üzere, bu partiye üye olmuş, Türkiye’nin dört bir yanında ağır baskılar altında mücadele etmiş, hareketin çeşitli evrelerinde emek vermiş herkesin ortak ürünüdür.
Türkiye İşçi Partisi’nden altı yıl sonra, onu kuran sendikacılar tarafından aynı günde kurulan işçi sınıfımızın ekonomik – demokratik hakları için mücadele örgütü DİSK'e dayanışmamızı ve başarı dileklerimizi iletiyoruz.”
Kemal Nebioğlu, Rıza Kuas, Kemal Türkler
1961’den 1988’e kadar TİP
Türkiye Sosyalist Hareketi’nin tarihinde önemli bir yer tutan Türkiye İşçi Partisi 13 Şubat 1961 tarihinde kuruldu. 1971 Faşist Muhtarı Darbesi ile 1980 Askeri Darbesi’nin ardından iki kez kapatılan TİP, 1988 yılında TKP ile birleşti. İki partinin oluşturduğu parti Türkiye Birleşik Komünist Partisi (TBKP) adını aldı.
Türkiye İşçi Partisi’nin kurucuları arasında tanınmış sendikacılar Şaban Yıldız (İstanbul İşçi Sendikaları Genel Sekreteri), Kemal Sülker, Kemal Türkler (Maden İş Genel Başkanı), İbrahim Güzelce (İstanbul Basın Teknisyenleri Sendikası Genel Sekreteri), Ali Demir, İbrahim Denizcier (Müskirat İşçileri Sendikaları Federasyon Başkanı), Adnan Arkın (İstanbul İşçi Sendikaları Birliği İcra Heyeti üyesi), Avni Erakalın (İstanbul İşçi Sendikaları Birliği Başkanı kurucu Genel Başkanı), Kemal Nebioğlu (Oleyis Sendikası üyesi), Rıza Kuas (Lastik İş Genel Başkanı), Saffet Göksüzoğlu (İlaç ve Kimya İşçileri Sendikası Başkanı), Hüseyin Uslubaş (İstanbul Yaprak Tütün İşçileri Sendikası Başkanı), Ahmet Muşlu (Türkiye İşçi Çikolata Sanayi İşçileri Sendikası Başkanı) ve Salih Özkarabay yer alıyordu. Kurucu Genel Başkan Avni Erakalın’dı. Türkiye İşçi Partisi 1961 Genel Seçimlerine katılmadı.
Partinin kurucuları 1962 yılında işçi sınıfı ile aydınları buluşturmak hedefiyle bir çağrı yayımladılar. Yayımlanan çağrının ardından Mehmet Ali Aybar, Behice Boran, Adnan Cemgil, Nazife Cemgil, Cemal Hakkı Selek, Yunus Koçak, Fethi Naci gibi aydınların da yer aldığı çok sayıda kişi partiyi üye oldular. Partinin kurucular kurulu genel başkanlığa Doç. Dr. Mehmet Ali Aybar'ı önerdiler. Böylelikle Mehmet Ali Aybar TİP’in genel başkanı oldu. Ardından Türkiye Sosyalist Partisi de Mayıs 1962'de TİP'e kararı aldı.
1963 Yerel Seçimlerine katılan TİP 9 ilde toplam 36 bin oy aldı. 1964 yılında gerçekleştirilen Senato Yenileme Seçimlerine ise Yüksek Seçim Kurulu’nun kararı nedeniyle katılamadı.
1965 seçimlerin katılan TİP, 54 ilde toplam 276 bin 101 oyla yüzde 2,97 oy oranına ulaşarak TBMM'ye 15 milletvekili gönderme başarısını elde etti. Mehmet Ali Aybar, Rıza Kuas, Muzaffer Karan, Tarık Ziya Ekinci, Sadun Aren, Yahya Kanbolat, Cemal Hakkı Selek, Adil Kurtel, Behice Boran, Yunus Koçak, Şaban Erik, Yusuf Ziya Bahadınlı, Ali Karcı, Kemal Nebioğlu, Çetin Altan TİP milletvekili oldu.
TİP 1966 Senato kısmi seçimlerinde ise Fatma Hikmet İşmen senatör seçildi.
TİP Merkez Yürütme Kurulu
Seçim barajı getiriliyor, TİP saldırıların hedefi oluyor
Parlamentoda etkili bir muhalefet yürütmeye başlayan TİP’in yükselişinden korkan müesses nizam TİP’e yönelik sistematik saldırılar gerçekleştirmeye başladı, saldırılar Meclis’teki TİP milletvekillerine kadar uzandı. Öte yandan TİP’in Meclisteki temsilini engellemek amacıyla seçim barajlarını uygulamaya koyma hazırlıkları da başladı. Çetin Altan Meclis’te AP milletvekilleri tarafından saldırıya uğradı ve ardından dokunulmazlıkların kaldırılması yönünde girişimler gündeme geldi. Anayasa Mahkemesi dokunulmazlıkların kaldırılması yönündeki girişimlere geçit vermese de yapılan yasal değişikliklerle birlikte seçim barajının konulması nedeniyle TİP’in sonraki dönemlerde TBMM'de temsiline sınırlama getirildi.
1968 yılında gerçekleşen kısmi Senato Seçimlerinde TİP oy oranını yüzde 4,7'ye yükseltse de seçim barajı nedeniyle senatörlük kazanamadı.
TİP’in her geçen gün halk muhalefetinin sözcüsü olma yolunda ilerlemesi burjuvazinin ve onun sözcüsü konumundaki siyasal partilerin TİP’e yönelik saldırıları yoğunlaştırmalarına neden oldu. Arka arkaya provokasyonlar gündeme geldi, Türkiye’nin her yerinde TİP’lilere yönelik saldırılar gerçekleştirildi. Nihayetinde bu saldırılar neticesinde 17 Temmuz tarihinde gerçekleştirilen 6. Filoyu protesto olaylarının ardından polisin İTÜ Gümüşsuyu Öğrenci Yurdu’na yaptığı baskın sırasında Vedat Demircioğlu ikinci kat penceresinden atıldı, komaya giren Demircioğlu 24 Temmuz tarihinde yaşamını yitirdi.
TİP’te ayrılık
1966 yılında gerçekleştirilen TİP’in Malatya Kongresi’nde Milli Demokratik Devrimci olarak bilinenler partiden ihraç edildiler. TİP içinde yaşanan gerilim akabinde Fikir Kulüpleri Federasyonu (FKF) içine taşındı. Milli Demokratik Devrim tezini savunanların FKF yönetiminde etkili hale gelerek 5-6 Ocak 1969 tarihlerinde gerçekleştirilen kongrede TİP yanlılarını yönetimden uzaklaştırması ve 1969 Ekim ayında yapılan kongrede FKF'nin adını Devrimci Gençlik (Dev-Genç) olarak değiştirmesiyle birlikte, TİP ve Dev-Genç arasındaki bağlar neredeyse bütünüyle koptu. Bunun ardından TİP’in görüşlerini benimseyen gençler de Sosyalist Gençlik Örgütü (SGÖ) adlı bir yapılanma oluşturdular.
TİP İstanbul İl Kongresi (1965)
Aybar ile Boran arasında ayrılık ve Aybar’ın istifası
Aynı dönemde Genel Başkan Mehmet Ali Aybar ile Behice Boran’ın sözcülüğünü yaptığı Emek Grubu arasında da görüş ayrılıkları keskinleşmeye başladı. Sovyetler Birliği’nin 1968 Çekoslovakya'ya müdahalesi bu ayrılığı daha da belirgin hale getirdi. Genel Başkan Aybar’ın Sovyetler Birliği’nin Çekoslavakya’ya askeri müdahalesini kınayın bir basın açıklaması yayımlamasının ardından, TİP MYK üyesi Behice Boran Milliyet Gazetesi’nde yayımlanan “Sosyalist demokrasi ve ulusal bağımsızlık” başlıklı makalesinde "Bu müdahale milli bağımsızlık ve eşitlik haklarına olduğu kadar sosyalizm ve sosyalist enternasyonalizm ilkelerine de aykırıdır" diyerek partinin bu tutumunu ideolojik ve teorik temelleriyle güçlü bir şekilde savundu. Ancak, daha sonra Aybar'ın eleştirilerini Leninizm ve Sovyet Tipi Sosyalizme yönelik bir boyuta ulaştırması, "insani, güler yüzlü, hürriyetçi sosyalizm" kavramını formüle etmeye başlaması üzerine parti içinde Behice Boran ve Sadun Aren'in başını çektiği sosyalistlerle Aybar arasındaki gerginlik iyice arttı. Nihayetinde Aybar 1969 Seçimleri’nin ardından TİP’ten istifa etmek zorunda kaldı.
TİP 1969 seçimlerinde yüzde 3 oy aldı. Ancak seçim barajının getirilmiş olması nedeniyle sadece iki milletvekilini, Mehmet Ali Aybar ve Rıza Kuas’ı parlamentoya sokabildi.
12 Mart: TİP kapatılıyor
12 Mart 1971 muhtırası sonrasında alınan kararlar kapsamında TİP, 21 Temmuz 1971 tarihinde kapatıldı, parti liderleri tutuklandı ve 15 yıla kadar değişen hapis cezaları aldı. Bir kısmı 1974 affıyla serbest kaldı.
1975 yılında Genel Başkan Behice Boran önderliğinde TİP (bir bakıma 2. TİP de denebilir) yeniden kuruldu. 1977'de TİP yüzde 0,1 oy oranıyla sadece 20 bin oy alabildi. 1979 senato yenileme seçiminde ise 33 bin oy alarak, SDP, TBP, TSİP'in gerisinde kaldı.
Türkiye İşçi Partisi'nin 1979 yılında gerçekleştirilen 2. Kongresi’nde ise Yalçın Küçük, Metin Çulhaoğlu, İlhan Akalın, Mesut Odman (Odabaşı) ve çevresi partiden ihraç edildiler. Partiden ihraç edilenler aynı yılın sonlarına doğru Sosyalist İktidar dergisini çıkarmaya başladlar.
TİP tekrar kapatılıyor
12 Eylül Askeri Darbesi ile birlikte bütün siyasi partiler gibi TİP de kapatıldı. Çok sayıda yöneticisi gözaltına alındı, yargılandı, birçoğu ağır hapis cezalarına çarptırıldı. Yasal alanda faaliyet yürütme olanağına sahip olmayan TİP’liler yeraltında çalışma sürdürmeye başladılar. Behice Boran’ın da içlerinde yer aldığı bir kısım parti yöneticisi ise yurtdışına çıkarak siyasal faaliyetlerini sürdürmeye devam ettiler. Sonraki yıllarda TİP yöneticileri Türkiye Komünist Partisi yönetimi ile birlik görüşmelerine başladılar. Yürütülen birlik görüşmelerinin sonucu olarak iki parti birleşerek 1988 yılında Türkiye Birleşik Komünist Partisi adını alma karar aldı.