Özge GÖNCÜ yazdı: Özel hayatlarımızdan kamusal alana o politik hattı kuran bir köprü olan feminist bilinç yükseltmeden güç alarak her geçen gün çoğalıyoruz. Pınar Selek’in Cümbüşçü Karıncalar’ında bahsettiği o ince ince örülen yeraltı ağları işte böyle örülüyor, çoğalıyor, çeşitleniyor…
Bir feminist yöntem olarak bilinç yükseltme
Bilinç Yükseltme yöntemi, küçük gruplar halinde bir araya gelen kadınların kendi deneyimlerine odaklanarak ataerkil sistem ve onun sonuçları üzerine düşünmesi, bunları analiz etmesi ve politika üretmesi şeklinde tanımlanıyor. İkinci Dalga feminizmin “Kişisel/Özel olan Politiktir!” vurgusu ile “Kadınların kendileri için politika yapmaları anlayışı”nın birleşmesi ile oluşmuş bu yöntem; feminizmin geliştirdiği alternatif bir politika hattı olarak bugün hala feminist örgütlenme içinde yoğun şekilde ilham aldığımız hatta bazen doğrudan yararlandığımız bir yöntem.[i]
İlk olarak 1960’ların sonunda New York Radikal Kadınlar (New York Radical Women) grubu tarafından adı telaffuz edilmiş olsa da bu yöntem, Çin Devrimi’nden sonra Çinli kadınların yaşadıkları zulmü paylaşmak için kurdukları “speak pains to recall pains” (Acıları Anımsamak için Acıları Konuşmak) adını verdikleri küçük kadın gruplarından ilham alıyor. Bu gruplar kadınların konuşarak, yaşadıkları zulmün faillerini görünür kılmasını, yalnızlık içinde yitmek yerine mücadeleye yönelmesini ve ataerki tarafından üstü örtülen, kanıksatılan, “doğal-mış” gibi sürüp giden toplumsal cinsiyet rolleri döngüsünü kırmak için cesaretlenmelerini sağlamış. Feminist Bilinç Yükseltme Yöntemi, ikinci dalga feminizm içinde bir başlangıç yöntemi ve hatta kitlesel bir hareketin anahtarı olabilecek bir yöntem olarak görülmüş olsa da, zamanla tek başına yeterli olmadığı görülerek, kolektif eylemler ve çok çeşitli yöntemlerle desteklenerek bugüne ulaşmış.[ii]
Bu ilham verici yönteme biraz daha yakından bakalım:
- -Küçük gruplar halinde kapalı bir grup olarak düzenli toplanılır.
- -Katılımcılar için güvenli alan oluşmasını sağlamak önemlidir. Yargılamaz, söz kesmeden, grup dışına veri aktarmadan, tavsiye vermeden sürdürülen bu buluşmalarda her katılımcının emeği vardır.
- -Tüm çalışmalarda “ben dili” kullanılır, böylece hem genellemelerden ve umutsuzluktan kaçınmak mümkün olur hem de duygu ve eylemlerimizin sorumluluğunu alma şansını kaçırmış olmayız.
- -Suskun kadınların da konuşabilmesi için birbirimizi gözetmek ve birbirimizi cesaretlendirmek önemlidir.
Bu ilkelerle yaratılan bir grup içerisinde temel amaçlarımız ise şöyle sıralanabilir:
- -Kadınların değişiminin kendisinden başlaması için bir başlangıç için cesarete alan açmak, kişisel deneyimlerimizin ortak noktasını ve faillerini saptayıp, yalnız değil birlikte hareket ettiğimizi hatırlamak,
- -Hiyerarşisiz, yatay ilişkiler kurulan alanlar yaratmaya çalışarak iktidar mekanizmalarının olmadığı bir hayatı pratik etmeyi denemek,
- -Deneyimlerimiz her ne kadar çeşitli olsa da onların ataerkil sistemin ürünleri olduğunu tespit ve analiz etmek,
- -Grup çalışmasının yalnızca terapötik bir alanda bireylere sıkışmasına mahal vermeden feminist mücadeleye katkısını sağlamak.
Mersin’den birkaç deneyim
Bu yöntem ile ilk tanışma fırsatım Kadının İnsan Hakları Yeni Çözümler Derneği’nin 2017 yılında düzenlediği Kadının İnsan Hakları Eğitimi Eğitici Programına kabul edilmem vesilesiyle oldu. Yoğun ve disiplinli bir eğitimin ardından Mersin’e dönüp bu eğitim programını uygulamaya başladığımda, toplantı yöntemi hakkında neden bu kadar çok dikkatli ve özenli olmam gerektiğini çok anlamış değildim. Daha önce hiç haberdar olma fırsatı olmamış olanlar için kısaca bilgi vereyim; Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı (KİHEP), 16 hafta boyunca süren, belli bir program doğrultusunda süre giden her hafta 4 saat boyunca birlikte olduğumuz bu kapalı grup çalışması.[iii] Şimdi artık 3. KİHEP grubumuzu devam ettiriyoruz. KİHEP’in ilginç bir bağlayıcılığı ve değiştirme gücü olduğunu ve bunun da yöntem olarak Feminist Bilinç Yükseltme gruplarının ilkelerini uygulaması olduğunu süreç içerisinde fark ettim. Daha İlk buluşmalarda çoğu zaman birbirini hiç tanımayan kadınlar arasında dahi gözlemlenebilir halde olan yakınlaşma ve diyalog alanı Çin’deki kadınların bugüne ulaşan ilhamını bana gösteriyordu. Yukarda saydığım ilkeler ve amaçlarla yürüttüğümüz ve oluşumunda her katılımcının emeği olan bu güvenli alanda bu alanda konuşulanların çeşitliliği ve dayanışmanın şekillenişini şaşkınlıkla izlemiştim. Feminist Bilinç Yükseltme ile oluşan bu grup dinamiğinin özel alan ile kamusal hattaki feminist örgütlenme ile köprü görevi gördüğünü zamanla anladım.
Tabii ki bu yöntemi kullanma alanımız KİHEP deneyimi ile sınırlı kalmadı. 2021’de COVİD-19 pandemisi bizleri birbirimizden mesafelerle ayırmış ama kendimize dönüp daha çetin sorular sormamıza da alan açmışken, Mersin Kadın Emeği Kolektifi çevresindeki kadınlar olarak bir Okuma Grubu oluşturduk. bell hooks’un Duygu Yoldaşlığı: Kadınların Sevgi Arayışı[iv] kitabını 16 hafta boyunca buluşarak Feminist Bilinç Yükseltme ilkelerini ve amaçların gözeterek uyguladık. Sevgi meselesini kurucu ve hayatı şekillendirici bir öğe olarak gören hooks, bu kitapta bize derinden ve cesaretle cevaplamamız gereken sorular sordu. Bu yöntemle oluşturduğumuz grup, ihtiyacımız olan cesareti birbirimizden, deneyimlerimizden ve gözlerimizden almamıza olanak sağladı.
Tüm bu süreçler hem grup yönlendiricisinin hem de her katılımcının muazzam heves ve çabası ile verimli şekilde tamamlanıyor. Ve her seferinde grup olarak amaçlarımıza yaklaştıkça ve kendimizi keşfetmek için içimizde samimiyetle yol almaya başladıkça bu çabaların çok anlamlı bir yere gittiğini çok güçlü şekilde hissediyorum. Sadece hissetmekle de kalmıyorum, bu gruplardan aldığı cesaretle etraflarındaki cam tavan ve duvarları yıkmaya cesaret eden kadınları, kendi hayatlarındaki değişimi kucaklayan kadınları, bulundukları karma örgütlerde kadın örgütlenmesinin filizlenmesine sebep olan kadınları, feminist mücadeleye oldukları yerden güç veren, alanlarında ilklere imza atan kadınları, hayata feminist kavramlar ve yöntem üzerinden bakmaya başlayan, feminist gözlüklerini takmış bu kadınları görüyorum. Bu kadınlar artık birlikte mücadele ettiğimiz kadınlar. Özel hayatlarımızdan kamusal alana o politik hattı kuran bir köprü olan feminist bilinç yükseltmeden güç alarak her geçen gün çoğalıyoruz. Pınar Selek’in Cümbüşçü Karıncalar’ında[v] bahsettiği o ince ince örülen yeraltı ağları işte böyle örülüyor, çoğalıyor, çeşitleniyor…
[i] Zorlu, Melek, Bilinç Yükseltme, Feminist Bellek, https://feministbellek.org/bilincyukseltme/ (son erişim tarihi: 06.03.2022)
[ii] Özdemir, Esen, Türkiye’de Feminist Hareket/Örgütlenme Tarihi, Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları, derleyen Feryal Saygılıgil, Dipnot Yayınları 206, Ankara, syf. 303
[iii] KİHEP hakkında daha fazla bilgi için, https://kadinininsanhaklari.org/kihep-nedir/ (son erişim tarihi: 06.03.2022)
[iv] Hooks, bell, Duygu Yoldaşlığı, BGST yayınları, şubat 2020
[v] Selek, Pınar, Cümbüşçü Karıncalar, İletişim Yayınları, 2018