Eğitim Sen Genel Merkezi’nin düzenlediği, Malatya Şubesi’nin yürütücülüğünü yaptığı “Kapitalizm ve Paternalizm Kıskacında Çocuk-Türkiye`de Çocuklara İlişkin Sorunlar ve Alternatif Politika Arayışı” başlıklı uluslararası sempozyum, 29-30 Kasım`da Malatya`da, Double Tree Otel’de düzenlendi.
Sempozyuma katılan isimler ve sonuç bildirgesi şöyle:
KAPİTALİZM VE PATERNALİZM KISKACINDA ÇOCUK
Türkiye’de Çocuklara İlişkin Sorunlar ve Alternatif Politika Arayışı
Uluslararası Sempozyumu
29-30 Kasım 2014, Malatya
SONUÇ BİLDİRGESİ
En belirleyici özelliği eşitsizlik üretmek olan kapitalizm, paternalist kurum ve ilişkilerle de bütünleşerek çocukluğun içinde deneyimlendiği koşullar ve çocuklar üzerinde çok sayıda olumsuz etkiye neden olmaktadır. İçinde yaşamakta olduğumuz kapitalizmin 500 yıllık tarihi vardır. Bunun son 200 yılı, sanayi kapitalizmi olarak adlandırılmaktadır. Bugün ise en gericileştiği, üretici güçlerin önünde engel olduğu, emeği ve doğayı tahrip ettiği, en saldırgan bir hale dönüştüğü neo-liberal kapitalizm aşamasını yaşamaktayız. Bu aşamada gençler kapitalist sistem için ucuz emek kitlesi olmasının yanı sıra bir tehlike (sorun), yaşlılar ise sistemin sırtında bir yük olarak kabul edilmektedir. Paternalizm ise çocuk ve gencin refahını gerekçe göstererek onun iradesini, özgürlüklerini sınırlamak amacıyla devletin ve ebeveynlerin çocuklar üzerindeki iktidarını ve bu dolayımda baskısını ifade eder. Tarihsel olarak kapitalizmden daha eskiye dayanan paternalizm, bugün Türkiye’de neo-liberal ve neo-muhafazakâr birikim stratejisi altında emekçi kitlelere ne yapmaları gerektiğini dayatan aynı zamanda belirleyen bir sermaye aracına dönüşmüştür.
Kapitalizm ve paternalizm sarmalı geniş toplumsal kesimleri etkilediği gibi en çok çocukluğu ve çocukları etkilemektedir. Çocukluk, tarihsel ve toplumsal bir olgu olarak, yaşanılan zamana ve mekâna, ülkeye, içinde bulunulan sınıfa ve maddi koşullara göre değişir. Bu bağlam içinde çocukluk koşulları, ailenin ait olduğu sınıfsal konuma göre belirlenir. Günümüzde de çocuklar, neo-liberal kapitalizmin ürettiği toplumsal eşitsizliklerin sonuçlarını aileleriyle, ait oldukları toplumsal sınıfla birlikte paylaşmaktadır.
Uygarlığın geldiği düzeye yönelik olarak sunulan bütün övgülere karşın, yaşadığımız yüzyılın gerçeklerinden biri, dünya çocuklarının çok büyük bir bölümünün eğitim ve sağlık hizmetlerine erişememekten şiddete, istismara, oyun zamanında çalışma zorunluluğuna, açlığa varan çeşitli sorunlar yumağı içinde yaşıyor olmasıdır. Ancak bu, dünyanın bütün çocuklarının aynı koşullarda yaşadığı, benzer sorunlarla karşı karşıya kaldığı anlamına gelmemektedir. Nitekim dünya çocuklarının içinde yaşadığı gerçekliğin bir yüzü de eşitsizliklerdir. Milyonlarca çocuk dünyaya gözlerini açlık ve yoksulluk sınırının altında açıp hayatta kalma mücadelesi verirken, daha küçük bir azınlık yüksek refah koşulları içine doğup mutluluk ve başarı ethosu peşinde yaşamını sürdürmektedir.
Çocukların yaşadığı sorunlar kısacası, altı çizilerek vurgulanmalıdır ki, toplumsal sistemin eşitsiz ilişkilerinden bağımsız olarak ortaya çıkmaz. Tarım ya da sanayi sektöründe çalışmak, sokakta çalışmak veya sağlık hizmetine yetersiz erişim toplumun bütün kesimlerinin çocuklarının sorunu değildir. Bir yandan “çocuk merkezli” aile modelleri yaygınlaşırken öte yandan da çocuk emeği sömürüsünün yaygınlaşması bireysel tercihlerle ya da yalnızca kültürel farklılıklarla açıklanamaz. Çocuklarının eşitsiz koşullarda yaşamaları ve büyümeleri ailelerinin “sınıf konumunu” paylaşmaları nedeniyledir. Bu nedenle, çocukluk deneyimini ve çocuklukla ilgili sorunları toplumsal sistemin ve yaşamın bütününden ayırmak olanaklı değildir. Dolayısıyla çocuklara ilişkin sorunlar politiktir ve politik bağlamından koparılarak sadece “işin uzmanlarına” (öğretmenler, doktorlar, psikologlar, yargıçlar, polisler vb.) havale edilerek çözülemez. Sorunun kaynağında toplumsal eşitsizlikler vardır ve eşitsizlik üreten sisteme dokunmadan çözüm üretmenin yolu yoktur. Konuya Türkiye özelinde bakıldığında da yukarıda tanımlanan gerçeklikle karşılaşılmaktadır. Buna ek olarak Türkiye’de sorunların boyutunu büyüten iki olgu söz konusudur.
Birincisi, geç kapitalist (geri bıraktırılmış) ülke koşulları nedeniyle neoliberalizmle birlikte mevcut sınırlı sosyal devlet uygulamalarından dahi geri çekilişin çok daha hızlı olması, toplumda örgütlenme yoğunluğunun düşük olması, ekonomide kayıt dışılığın yaygınlığı çocukların karşılaştığı sorunların daha da derinleşmesine neden olmaktadır.
İkincisi ise, ailenin, günlük yaşam pratiklerinin ve devletin dokularına yerleşmiş olan paternalist kültürün, toplumsal hiyerarşinin alt katmanlarında kalan öteki toplumsal kesimler gibi (kadınlar, LGBTİ bireyler, engelliler, dezavantajlı etnik gruplar gibi) çocuklar üzerinde kurduğu baskıdır.
Çocuklara ve çocukluğa ilişkin sorunlar, kısaca özetlenen bu niteliklerine karşın akademi ve politika tarafından baskın bir biçimde liberal ideolojinin belirlediği zeminde toplumun homojen bir yapıya sahip olduğu varsayımı üzerinden ve onları üreten mekanizmalardan bağımsız, çoğu zaman da ailelerin ve bireylerin yanlış seçimlerine dayandırılarak sunulmaktadır. Bu yaklaşım biçiminin doğal sonucu olarak da sorunun kökenini hedef almayan çözümler ortaya konmaktadır. Örneğin “çocuk işçiliğini”, “çocuk hakkı ihlallerini” sorunsallaştıran bu ana akım görüş, çözüm olarak hukuk yoluyla sınırlamalar konularak çocuk işçiliğine ilişkin sorunların çözülebileceğine, hatta yine piyasa araçlarıyla (etiketleme, standartlar gibi) çocuk emeği sömürüsünün önlenebileceğine, aile yapısına ve eğitim olanaklarına ilişkin kimi sorunların giderilebileceğine işaret etmektedir.
Çocuklara ilişkin sorunlar böylesine kapitalizm ve paternalizm sarmalının eşitsiz toplum dinamiklerine dayanıyor iken sol teorinin ve politikanın da özne olarak ya da kolektif emeğin parçası olarak çocuğu yeterince gördüğü söylenemez.
Sol teori ve politika da genel olarak reel politika ve uygulamaların eleştirisi ile yetinmekte, alternatif üretmekten uzak bir duruş sergilemektedir. Hatta çoğu zaman sol aktörler de tartışmaya ve çözüm arayışına reel politikanın belirlediği hat üzerinden katılmaktadır. Oysa, bu sorunların yapısal nedenleri ortaya konup alternatifler üretilmedikçe ortadan kaldırılamayacağı açıktır. Kamusal alandan özel alana toplumsal yaşamın bütün alanlarını etkileyen, günlük yaşam pratiklerinin içine sızan kapitalizm ve paternalizm sarmalı çocuklar üzerinde aşağıda sıralanan sorunlara neden olmaktadır:
Kapitalizm ve paternalizmin artan belirleyiciliğindeki önümüzdeki süreç “çocuk sorunu”nu ciddi biçimde artıracaktır. Çünkü 2008’de patlak veren finansal krizin ardından ortaya çıkan iktisadi durgunluğun kalıcı hale geldiği küresel iktisadi verilerden anlaşılmaktadır. Emperyalist kapitalist sistem bu durgunluğunu uluslararası sermaye hareketleri aracılığı ile geç kapitalist ülkelere aktarıp böyle bir çıkış stratejisini denerken aynı zamanda da ticari çözümlerin tükendiğinin bilincinde olarak askeri çözümlere yönelmektedir. Bu nedenle en başta Ortadoğu olmak üzere Rusya ve Asya Pasifikte bir Üçüncü Paylaşım Savaşının ön koşulları oluşturulmaktadır. Bu gelişmeler barış ve demokrasiyi tehdit etmekte ve otoriterleşme eğilimini hızlandırmaktadır.
İktisadi bunalım ve krizden en çok etkilenenlerin yoksullar, emekçiler ve onların çocukları olduğu ve olacağı açıktır. Yoksulluk daha da artacak, gelir dağılımı daha da kötüleşecek, savaşın finansmanına ayrılan kaynaklar artacak, bu çocuklara yönelik bütçeden sosyal harcamaların azalmasına yol açacak, nihayetinde çocuklar daha da yoksullaşacaktır.
Savaş çocukları öldürür, onları annesiz, babasız, bazen de kimsesiz bırakır. Otoriterleşme çocukları ezer, özgür gelişimlerini yok eder, onları geleceğin köleleri haline getirir. Bu gidişatı durdurabilmek ya da tersine çevirebilmek hem zorunludur hem de mümkündür.
Ne Yapmalı?
Bunun için emek, demokrasi ve özgürlük mücadelesinin çok güçlü, örgütlü bir biçimde, yükseltilerek sürdürülmesi gerekir. Emek hareketi, demokrasi ve özgürlük hareketi, sol, sosyal demokrat sosyalist hareketin birlikte mücadelesine ihtiyaç vardır.
Kamuoyuna Saygıyla duyurulur.
03.12.2014
Tarık KAYA
Eğitim Sen Malatya Şubesi
Yürütme Kurulu Başkanı