KONDA Araştırma, 7 Haziran seçimlerinin sonuçlarına ilişkin olarak en kapsamlı raporu yayımladı. Raporda, HDP’nin, özellikle CHP ‘den kayan “emanet oylarla” barajı aştığı iddiasının temelsiz göründüğü belirtilirken, “Çıkarımlarımız sonucu HDP’nin yeni oylarının büyük bölümünün daha önce AKP’ye oy vermiş olan seçmenlerden geldiğini görüyoruz” dendi. “CHP’nin HDP’ye kaybettiği oyun iki katı kadarını MHP ’ye kaybetmiş olması da kayda değer diğer bir gözlemimiz” görüşü dile getirilen KONDA raporunda HDP’nin başarısındaki iki temel etmenin ” AKP ’den kayan oylar ve önceki seçimde oy vermemiş olan seçmenin oyları” olduğu vurgulandı.
7 Haziran seçim sonuçlarını isabetle tahmin eden KONDA, seçimlerin sonuçlarının değerlendirildiği en kapsamlı raporu kamuoyuyla paylaştı. Raporda, seçim sonuçları, KONDA’nın düzenli olarak yaptığı “barometre” anketlerinin sonuçlarıyla da karşılaştırılarak analiz edildi.
Emanet oy iddiası temelsiz görünüyor
– 2015 seçimlerine kadar CHP’nin ve MHP’nin oy artışı genel olarak baktığımızda ilk üç partinin arasındaki alışverişten değil, yukarıda bahsettiğimiz küçük partilerin oylarının erimesinden kaynaklanıyordu. Ancak AKP’nin seçmen kaybettiği ve CHP’nin deyim yerindeyse yerinde saydığı bir seçimde daha farklı dinamiklerin söz konusu olmuş olduğunu anlamak hiç de güç olmuyor. Öyle görünüyor ki CHP’nin yeni seçmen kazanamadığı bu son seçimde AKP milliyetçi oylarını Anadolu’da MHP’ye, Kürt bölgelerindeki oylarını ise HDP’ye kaybetmiş.
– AK Parti’nin metropol bölgelerinde kaybettiği oylar HDP’nin lehine olmuş. MHP’nin büyükşehir ve metropol alanlarında seçmen sayısının artışı ile oy artışı arasında ise bir bağıntı bulunmuyor.
– Seçimde şüphesiz beklentilerini gerçekleştirebilen parti HDP oldu. Seçim sonrasındaki dönemde üzerine en fazla yazılan konulardan biri ise HDP’nin barajı aşmasını sağlayan unsurun CHP seçmeninin stratejik davranarak HDP’ye “emanet oy” verip vermemesi oldu. Ancak, genel olarak CHP seçmen sayısının – anlamlı bir artmadan ya da azalmadan ziyade – yerinde sayması/değişmemesi bu iddiayı ilk bakışta temelsiz kılıyor görünüyor.
– HDP’nin barajı aşmasının en temel nedeni seçime parti olarak girmesi oluyor. Ancak öyle görünüyor ki, 2000’li yılların başından itibaren artan bir ivmeyle Türkiye’de Kürt siyaseti devletin kendine uyguladığı stratejileri akıllıca alt-üst etmeyi, bunlara karşı yeni girişimlerde bulunmayı başarıyor – 1980 darbesinin sonucu olan yüzde 10 barajının halen devletçe sahiplenilmesi ve HDP’nin buna rağmen barajı geçmekle kalmayıp bütün meclisin milletvekil sayısındaki dengeyi değiştirmesi başka ne şekilde açıklanabilir?
Oy kaymaları: HDP nerelerden kazandı?
– Analiz sonuçlarımıza göre Halkların Demokratik Partisi’nin 2015 genel seçimi’ndeki başarısına en büyük katkısı olan iki etmen AKP’den kayan oylar ve önceki seçimde oy vermemiş olan seçmenin oyları oldu. Buna göre 2011’den 2015’e HDP’nin oy artışının yüzde 53’ü (yüzde 36–yüzde 67 güven aralığında) 2011’de AKP’ye oy vermiş olan seçmenlerden kaynaklandı. 2011’de sandığa gitmemiş olan ya da yaşı tutmayan seçmenler ise oy artışının yüzde 33’üne (yüzde 22–yüzde 39 güven aralığında) kaynaklık etti. CHP tabanının HDP’ye olan desteği ise sınırlı oldu.
– Analizimize göre HDP’nin oy artışının yüzde 6’sı CHP seçmeninden kaynaklandı (yüzde 4–yüzde 18 güven aralığında).
– Yukarıda özetlediğimiz oy kaymaları çıkarımları ana hatlarıyla Konda’nın anket verileriyle uyum içinde. Sonuçlarımızı Konda’nın seçmenlerle yüzyüze görüşerek elde ettiği anket verileriyle beraber yorumladığımızda HDP’nin oy artışının ardında temel olarak Kürt kökenli seçmenlerin oylarının olduğu, Bu seçmenlerin büyük bir kısmının 2011’de AKP’ye oy vermiş olduğu, CHP’den HDP’ye kaydığı varsayılan “emanet” oyların miktarının özellikle Türk kökenli seçmenler arasında sınırlı miktarda olduğu sonuçlarına varıyoruz.
– Elde ettiğimiz sonuçlar CHP’nin HDP’ye kayda değer miktarda oy kaybettiği algısının yanıltıcı olduğunu gösteriyor. Çıkarımlarımız sonucu HDP’nin yeni oylarının büyük bölümünün daha önce AKP’ye oy vermiş olan seçmenlerden geldiğini görüyoruz. AKP’yi geçerli oyların yüzde 3,7’sine denk gelen 1,8 milyon oyun HDP’ye kaymasına engel olamadığı gibi, neredeyse bir o kadar oyu da MHP’ye kaptırmış görünüyor.
– CHP’nin HDP oylarındaki payı ise geçerli oyların yalnızca yüzde 0,4’üyle sınırlı kalmış. Güven aralıklarını da dikkate aldığımızda elimizdeki bulgular CHP’den HDP’ye kayan oyların geçerli oyların yüzde 1,3’ünden (CHP seçmeninin yüzde 6’sından) az olduğuna işaret ediyor.
CHP, HDP’ye kaybettiği oyun iki katını MHP’ye kaybetti
– Ayrıca CHP’nin HDP’ye kaybettiği oyun iki katı kadarını MHP’ye kaybetmiş olması da kayda değer diğer bir gözlemimiz. Konda araştırmaları HDP’ye kayan oyların hangi kesimlerden geldiği hakkında bir izlenim edinmemizi sağlıyor. Anket verilerine göre HDP’nin kazandığı oyların yüzde 72’si (yüzde 68– yüzde 76 güven aralığında) Kürt, yüzde 28’i (yüzde 24–yüzde 32 güven aralığında) ise Türk kökenli seçmen kaynaklı. Bu sonuçlar CHP’nin Tunceli’de ve AKP’nin genel olarak Doğu ve Güney Doğu Anadolu’da aldığı sonuçlarla oldukça uyumlu görünüyor.
Suriye sınırında da AKP kaybetti
– Özellikle Suriye sınırında görülen sandığa giden seçmen sayısındaki artış ve bu mutlak artışın yoğun olduğu yerlerde AK Parti’nin oy sayısındaki paralel düşüş dikkat çekici. Suriye sınırı boyunca mutlak oy sayısının arttığı hemen hemen her yerde HDP’nin oyunu benzer biçimde artırması ise Kürt nüfustan gelen tepki oylarının bir göstergesi olabilir.
Genç seçmenlerin öncelikli tercihi MHP ve HDP
– MHP ve HDP seçmenleri arasında genç yaş grubunda, yani 18-28 yaş grubu arasında olanlar, Türkiye ortalaması olan yüzde 25’in üzerindedir. Her 100 CHP seçmeninin 45’i, her 100 Ak Parti seçmeninin ise 43’ü 44 yaş üzeriyken, bu oran MHP ve HDP seçmenlerinde yüzde 31’dir. Dolayısıyla MHP ve HDP’li seçmenler daha genç seçmen gruplarıdır. MHP ve HDP, seçmenlerin yaşı arttıkça daha düşük oranda oy alabiliyor. Türkiye ortalamasında her 100 kişiden 13’ü MHP’ye, 11’i HDP’ye oy vereceğini söylerken, bu oran 18-24 yaş arasındaki seçmenlerde 17 ve 14 olarak gerçekleşmiş. Buna karşın 44 yaş üstü seçmenlerde bu iki parti Türkiye ortalamasının altına düşüyor. AKP 18-28 yaş grubunda Türkiye ortalamasından yüzde 5 daha az oy alıyor. CHP’nin oy oranını Türkiye ortalamasının üzerine çıkarttığı tek yaş grubu ise 44 yaş üstüdür. Ancak diğer yaş kümelerinde Ak Parti’nin 18-28 yaş arasındakilerde yaşadığı gibi keskin bir oy düşüşü yaşamadığı görülüyor.
– Türkiye’de 18 yaş üstü yetişkin nüfusun yüzde 6’sı okur-yazar değil, yüzde 34’ü ilkokul mezunu, yüzde 15’i ortaokul mezunu, yüzde 27’si lise mezunu ve yüzde 13’ü üniversite mezunu.
İlk defa oy verenlerde HDP ve MHP önde
– İlk defa oy veren seçmenler diğer seçmenlerden daha fazla oranda HDP’yi ve MHP’yi tercih ettiği gösteriyor. 2014’te yaşı oy vermeye tutmayanlar arasında MHP ikinci partidir ve CHP ile HDP’nin oy oranı birbirine yaklaşıyor. Ayrıca AKP de genç ve yeni seçmenler arasında Türkiye ortalamasına kıyasla ciddi oranda düşük oy almaktadır.