iPhone’unuza baktığınızda ne görüyorsunuz?
Kapital okuması yaptığımız derslerde sorduğum retorik sorulardan biri. Soru ile amaçlanan iPhone’u veya herhangi bir metaı ilkin, kristalize bir değer kümesi, sonra da, üç parçalı bir değer kümesi olarak görmeye alışmak.
Malum, Marx her bir metaın değerini insan emeğinin yarattığını söyler. Ayrıca, metaların üretiminde cansız emek(girdiler, alet edavat vs.) ve canlı emek kullanıldığını da. Canlı emek, cansız emeğin yeni üretilen metaya aktarılmasını sağlar. Ayrıca, hem emek gücünün değerini hem de karşılığı ödenmemiş emeğe tekabül eden artık değeri yaratır.
Marx’tan dinleyelim:
“(S)ermayenin, üretim araçlarına, yani ham maddelere, yardımcı maddelere ve emek araçlarına çevrilen kısmı, üretim sürecinde değer büyüklüğünü değiştirmez. Bu nedenle ona sermayenin değişmez kısmı ya da kısacadeğişmez sermaye adını veriyorum.
“Buna karşılık, sermayenin emek gücüne çevrilen kısmı üretim sürecinde değerini değiştirir. Bu kısım, kendi değerine eş bir değeri yeniden üretir ve buna ek olarak, değişebilen, daha büyük ya da daha küçük olabilen bir fazlalık, yani artık değer üretir. Sermayenin bu kısmı, sürekli olarak, değişmez bir büyüklükten değişen bir büyüklüğe dönüşür. Bu nedenle ona sermayenin değişir kısmı ya da kısaca değişir sermaye adını veriyorum.” (Kapital I: 210)
Demek ki, herhangi bir metaın değerinin üç parçası değişmez sermaye, değişir sermaye ve artık değerdir. Kabaca, değişmez sermaye ücret dışı harcamalara, değişir sermaye işçinin ücretine, artık değer de sermayedarın kârına tekabül eder. Marx, ayrıca artık değeri değişir sermayeye bölerek sömürü oranı dediği bir kategori daha tanımlar. Bir tür gelir dağılımı göstergesi gibi yorumlanılabilecek bu oran bize emek faaliyetinin yarattığı yeni değerin (katma değerin) işçi ve sermayedar arasında nasıl paylaşıldığını gösterir. Örneğin, oranın % 100 olması canlı emeğin yarattığı değerin eşit paylaşıldığını gösterir – yaratılmış 2 liralık değerin işçiye 1 lira, sermayedara 1 lira şeklinde dağılımı.
iPhone 6 da bir meta olduğuna göre o da üç parçalı bir değer kümesidir. Bu metaın üretimi sırasında yaratılan yeni değer de işçiler ve Apple arasında paylaşılmış olmalı. Eğer bu paylaşım oranını bilirsek iPhone 6’ların ne düzeyde bir emek sömürüsü ile üretildiğini görebiliriz.
Aşağıda TechInsights’dan aldığım şekilde iPhone 5S, 6 ve 6 Plus’ın içindeki parçalar ve bu parçaların parasal değerleri gösteriliyor. En üstteki, ‘montaj ve test’ (assembly & test) kaleminin muhtemelen bir kısmı değişmez sermayenin sabit kısmı, geri kalanı ise değişir sermayedir –iPhone 6 veya 6 Plus için 11.00 dolarlık kısım (http://bit.ly/1Fon7rK). Bu 11 doların en fazla 4,5 dolarının ücret ödemesi (değişir sermaye) olduğu tahmin ediliyor (http://bit.ly/1pkrDDL). Dolayısıyla, geri kalan 6,5 doların da değişmez sermayenin sabit (bir üretim döneminde tamamen tüketilmeyen) kısmına tekabül ettiği varsayılabilir. Diğer parçaların toplamı 216 dolar (iPhone 6) ve 231,5 dolar (iPhone 6 Plus) ise değişmez sermayenin dolaşır (bir üretim döneminde tamamen tüketilen) kısmıdır.
Gelelim artık değerin tespitine; iPhone’un satış fiyatından değişmez ve değişir sermaye harcamalarını çıkartmak yeterli. ABD’de, iPhone 6 Plus 750 dolara satıldığına göre içerdiği artık değer 507,5 dolar olur. 650 dolara satılan iPhone 6’in içerdiği artık değer ise 423 dolardır.
Bu telefonları üreten işçilere tahminen en fazla 4,5 dolarlık ücret ödemesi yapıldığına göre değişir sermayemiktarının da 4,5 dolar olduğunu varsayabiliriz.
Aşağıdaki şekilde her iki telefonun değişmez sermaye (c), değişir sermaye (v) ve artık değer (m) miktarlarını gösteriyoruz.
Artık bu telefonların üretiminde kullanılan emeğin hangi düzeyde sömürüldüğünü her ikisi için de sömürü oranlarını hesaplayarak ifşa edebiliriz:
– iPhone 6 => % 9400
– iPhone 6 Plus => % 11278
Baktığında görmek isteyen gözlere duyurulur.
Bu yazı Sendika:org sitesinden alınmıştır.