Nemonte Nenquimo
2020 Goldman Çevre Ödülü sahibi
Nemonte, 1985 yılında Ekvador’un Amazon bölgesinde Waorani ulusundan yerli halktan birisidir…
Nemonte Nenquimo, kendisini atalarının topraklarını, ekosistemini, kültürünü, ekonomisini ve yaşam tarzını korumaya adamış yerli bir Waorani kadınıdır. Planlanan petrol imtiyazlarına karşı mücadele etmek amacıyla 2015 yılında yerli bir örgüt olan Ceibo Alliance’ı kurdu ve Pastaza eyaletinin Waorani’sini temsil eden bir örgüt olan CONCONAWEP’in başkanı seçildi. Nenquimo’nun 4 yaşında bir kızı var ve Nemonpare köyünde geniş ailesiyle birlikte yaşıyor.
Küçük bir alana sahip olmasına rağmen Ekvador, dünyadaki biyolojik çeşitlilik açısından en zengin 10 ülkeden birisi sayılabilir. Zengin yabani hayata, karmaşık ekosistemlere ve önemli yerli topluluk popülasyonlarına sahip el değmemiş Amazon yağmur ormanlarını içerir.
Bu bölgenin uzun süredir koruyucusu olan Waorani halkı, küçük klan yerleşimleri halinde örgütlenmiş geleneksel avcı-toplayıcılardır. 1958’de Amerikalı misyonerlerin ulaştığı, en son temasa geçilen halklar arasındalar ve bugün sayıları 5.000 civarında. Waorani bölgesi, Smithsonian’a göre “dünyanın diğer yerlerinden daha fazla yaşam türüne sahip olabilecek” Yasuni Ulusal Parkı ile örtüşüyor.
1960’lı yıllardan bu yana petrol arama, ağaç kesimi ve yol yapımı, Ekvador’un şu anda ülkenin kara kütlesinin %15’inden daha azını kaplayan birincil yağmur ormanları üzerinde feci bir etki yarattı. Madencilik endüstrileri ormansızlaşmaya, insan hakları ihlallerine, halk sağlığı krizlerine (kanser, doğum kusurları ve düşük oranlarındaki artışlar dahil) ve yerli halkların bölgeleri ve kültürleri üzerinde olumsuz etkilere giderek daha fazla neden oluyor. Onlarca yıldır petrol şirketleri atıklarını yerel nehirlere boşaltıyor ve toprakları kirletiyor, bir yandan da yerli halkı topraklarından sürüyor.
Bugün Waorani nüfusunun %80’i orijinal ata topraklarının onda birinde yaşıyor.
2018 yılında Ekvador Hidrokarbon Bakanı, aralarında Exxon ve Shell’in de bulunduğu çokuluslu petrol şirketlerinin yatırımlarını çekme çabaları kapsamında yedi milyon dönümlük birincil Amazon ormanını kapsayan 16 yeni petrol imtiyazının açık artırmaya çıkarılacağını duyurdu. İmtiyazlar Waorani, Shuar, Achuar, Kichwa, Shiwiar, Andoa ve Sápara uluslarının tapulu topraklarında bulunuyordu ve yerli hakları doğrudan ihlal ediliyordu. Bir alan neredeyse tamamen Waorani bölgesiyle örtüşüyor.
Ekvador hükümeti arazi açık artırmalarını duyurduktan sonra Nenquimo liderlik rolünü üstlendi ve Waorani topluluklarını örgütlemeye başladı. Bölge çapında toplantılar düzenledi ve köy liderleriyle röportajlar yaptı, halkının potansiyel yatırımcıları hedef alan “Yağmur Ormanlarımız Satılık Değil” sloganıyla dijital bir kampanya başlatmasına yardımcı oldu ve petrol endüstrisine ve Ekvador hükümetine dünya çapında 378.000 kişinin imzaladığı bir dilekçeye öncülük etti.
Aynı zamanda Nenquimo, yağmur suyu toplama sistemleri ve güneş panelleri kurarak ve kadınların liderliğindeki organik kakao ve çikolata üretim işini destekleyerek toplulukların petrol şirketlerinin yardımlarından bağımsız olmalarını proaktif bir şekilde destekledi. 16 topluluğu kapsayan 500.000 dönümden fazla Waorani bölgesinin haritasını çıkaran bir topluluk haritalama projesinde önemli bir rol oynadı.
Nenquimo ayrıca Waorani gençlerine film yapımcısı olmaları ve çalışmalarını belgelemeleri için eğitim sağladı; yağmur ormanlarının ve Waorani bölgesinin havadan drone görüntüleri de dahil olmak üzere kampanya için güçlü görüntüler ve videolar yayınladı.
Sonuç olarak Nenquimo, Waorani davasının mahkemelere taşınmasına yardımcı oldu ve Waorani’nin “Özgür, Önceden ve Bilgilendirilmiş Rıza hakkını” ihlal ettiği için Ekvador hükümetine karşı açılan bir davada baş davacı olarak görev yaptı. Nisan 2019’da Ekvador mahkemeleri Waorani lehine karar verdi ve bu karar aynı yılın Temmuz ayında temyiz mahkemesinde de onaylandı. Nenquimo’nun liderliği, 500.000 dönümlük Amazon yağmur ormanının ve yerli topraklarının petrol çıkarılmasından korunmasına yardımcı oldu. Yerli halk ile Batı toplumu arasında ustalıkla köprü kurdu, yaşlılarla gençleri bir araya getirdi ve bir zamanlar bölünmüş olan farklı yerli kabileleri birleştirdi.
Yasal zafer, Ekvador’daki yerli hakları için yasal bir emsal oluşturarak diğer kabileleri kendi halkının örneğini takip etmeye teşvik ediyor. Amazon Frontlines’ın genel müdürü Mitch Anderson’a göre, “Bu, Amazon’daki yerli hakları için önemli bir örnek. Yerli halkların gelecekleri hakkında karar verme ve yıkıcı madencilik projelerine ‘Hayır’ deme haklarını garanti altına almak, Amazon yağmur ormanlarını korumanın ve iklim değişikliğini durdurmanın anahtarıdır.” Nenquimo, Waorani ve diğer yerli toplulukların kendi kaderini tayin hakkı, hakları, kültürel varlığın ve toprakların korunması için mücadele etmeye devam ediyor.