Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın yurtdışı gezilerin dönüşünde uçakta düzenlediği basın toplantılarının fotoğrafları, aynı zamanda siyasi iktidarın medya vitrini. Erdoğan’ın gözde gazetecileri ve gözden düşenleri o fotoğraflarla cümle aleme ilan ediliyor.
Erdoğan’ın “medya vitrini”nin son halini görebilmek amacıyla bu yıl düzenlenen 10 yurtdışı gezinin fotoğraflarını taradım. Yeniçağ internet sitesi, geçen yıl “Bu uçaktaki gazetecileri tanıyan var mı?” diye sormakta kısmen haklıymış. Bir okurun gönderdiği eksik listeden hareketle çalışmaya başladığımda fotoğraflardakilerin çoğunu tanıyamadım. Bazı isimleri, o geziye katılanlar bile tanımıyordu. Günler süren bir çabayla ve yardımlarla listeyi tamamlayabildim. Özbekistan gezisinde uçaktan değil de basın toplantısında çekilmiş fotoğraflar olduğu için listemde eksikler olabilir.
Türkiye gazetesinden Fatih Selek de 2014-2017 yılları arasında yayımlanan 26 fotoğrafı inceleyerek A330-200’ün davetlilerinin listesini oluşturmuştu. Selek’in yayımladığı analizden yararlanarak geçmişle kıyaslamak, “Bu yılın gözde gazetecileri ve gözden düşenleri” ile “revaçtaki medya kuruluşları”nı saptayabilmek mümkün oldu. Oluşturduğum tabloları ve isim listesini ayrıntılı olarak inceledim ve analizini çıkardım.
İlk tespitim, gezilerdeki gazeteci profilinin 2017’den bu yana büyük ölçüde değişmiş olduğu…
Üç daimi yolcu: Sobacı, Karagöz ve Duran
Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu yıl içerisinde sırasıyla Arnavutluk, Ukrayna, Birleşik Arap Emirlikleri, Afrika (Kongo-Senegal), Belçika, Özbekistan, Suudi Arabistan, Azerbaycan, İspanya ve son olarak da İran’a resmi ziyarette bulundu. Bir de mayıs ayında BAE’ye taziye ziyaretinde bulundu ama oraya gazetecileri götürmedi; dolayısıyla uçak fotoğrafı yoktu.
2022’deki gezilerde çekilen 10 fotoğrafa göre, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın gezilerinin üç daimi yolcusu var; TRT Genel Müdürü Zahid Sobacı, Anadolu Ajansı Genel Müdürü Serdar Karagöz ile SETA Genel Koordinatörü ve Sabah yazarı Burhanettin Duran. Sobacı, 10 gezinin 10’unda, Karagöz 9’unda, Duran ise 8’inde davetliydi.
Aslında gazeteciden çok “iktidar bürokratı” denebilecek bu üç isim gibi Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun da yurtdışı gezilere katılıyor. Ama Altun, gazetecilerle çekilen toplu fotoğraflarda yer almamayı tercih ediyor.
Bu üçlü arasında yer alan Karagöz, AA Genel Müdürü olmadan önce de uçağın gözdelerindendi. Daily Sabah’ın Genel Yayın Yönetmeni olarak en çok davet edilen ikinci isimdi; 2014-2017 yılları arasındaki 26 geziden 14’üne katılmıştı.
Ayrıca birer geziye davet edilen Hilal Kaplan, Oğuzhan Bilgin, Meryem İlayda Atlas ve Veysel Kurt’un aynı zamanda TRT Yönetim Kurulu üyesi olmaları dikkat çekici. Yakında TRT Yönetim Kurulu üyelerinden gezilere çağrılıp “onurlandırılmayan” isim kalmayacak gibi…
Yeni gözdeler
Cumhurbaşkanı’nın bu yılki dış gezilerinin “en gözde gazetecileri Yeni Akit Ankara Temsilcisi Hacı Yakışıklı, NTV Genel Yayın Yönetmeni Nermin Yurteri ile Kanal D Ankara Temsilcisi ve Milliyet yazarı Zafer Şahin. Üçü de Erdoğan’ın bu yılki 10 yurtdışı gezisinden beşine davet edilmişler.
“Gözde gazeteciler” listesinde Şebnem Bursalı (ATV), Belkıs Kılıçkaya (24 TV), Ünal Kaya (Bengütürk TV), Merve Başkurt (TV Net), Hilal Kaplan (Sabah/TRT Yönetim Kurulu üyesi) ve Taha Dağlı (Sabah) ise dörder geziyle yer alıyor. Onları Mustafa Yıldız (Ülke TV/ Milat), Hakan Çelik (Posta), Osman Gökçek (Beyaz TV), Mustafa Kartoğlu (Akşam) ve Sami Dadağlıoğlu (Akit TV) üçer geziyle izliyor.
İki geziye katılan 22 isim arasında Hürriyet’ten Hande Fırat ve Abdülkadir Selvi ile Sabah’tan Okan Müderrisoğlu, Habertürk’ten Mehmet Akif Ersoy da yer alıyor. Ahmet Hakan, Emin Pazarcı, Fatih Selek, Ayşe Böhürler, Hüseyin Likoğlu, Hasan Basri Yalçın da birer geziye katılan 58 gazeteci arasında.
Aktif partili davetliler
Bilindiği gibi, harcamaları kamu bütçesinden karşılanan ve devletin uçağıyla yapılan bu gezilere eleştirel gazeteciler çağrılmıyor; davette ilk kriter iktidara yakınlık. Ama onunla da kalmıyor, “aktif siyasi” kimliği olan isimler de gazeteci gibi davet ediliyor.
Yeni Şafak yazarı Ayşe Böhürler, AKP’nin kurucularından. Anadolu Yayıncılar Derneği Genel Başkanı ve AKP’den Ankara’da Belediye Meclis Üyesi olan Sinan Burhan, bu yılki gezilerden ikisine çağrılmış. Daha önceki yıllarda da görülüyordu bu fotoğraflarda.
“Aktif siyasi” isimlerden biri de Star internet sitesi yazarı ve AKP İstanbul İl Başkan Yardımcısı Halime Kökçe. S. Arabistan ve İran gezilerine katılan Kökçe de Sinan Burhan gibi basın toplantılarında aynı zamanda “Genel başkanları” konumunda olan Erdoğan’a soru sormamış.
Gözden düşenler
2017 yılına kadar Erdoğan’ın gezilerine en çok davet edilenler listesinin ilk beşinde Ali Adakoğlu (Milat), Serdar Karagöz (Daily Sabah), Selçuk Tepeli (Habertürk), Turgay Güler (Güneş), Murat Kelkitlioğlu (Akşam) yer alıyordu.
Turgay Güler ve Ali Adakoğlu, artık gözden düşmüş, bu yıl sadece birer geziye çağrılmışlar. Kurumları değişen Selçuk Tepeli ve Murat Kelkitlioğlu ise tek geziye bile davet edilmemiş, iyice uzaklaşmışlar.
Ekrem Kızıltaş (Takvim), Erdal Şafak (Sabah), İsmail Kapan (Türkiye), Ergün Diler (Takvim), Nihal Bengisu Karaca (Habertürk), Nuh Albayrak (Star) ve Nagehan Alçı (Milliyet) gibi isimler de artık o kareye giremiyorlar.
En ilginci de Sabah’ın Genel Yayın Yönetmeni Erdal Şafak’ın artık tek bir geziye bile davet edilmemiş olması. 2019 yılında Turkuvaz Medya CEO’su Serhat Albayrak ile anlaşmazlık yaşayıp iki ay gazeteye uğramayan Erdal Şafak hâlâ gazetenin künyesinde görünüyor ama yeni yazısı da yok, başka bir aktivitesi de görünmüyor.
Eskiden sık davet edilen İbrahim Karagül (Yeni Şafak), Vahap Munyar (Hürriyet), Fikret Bila (Hürriyet), Nuri Elibol (Türkiye), Akif Beki (Hürriyet), Verda Özer (Hürriyet) gibi çalıştıkları kurumlar değişen gazeteciler artık uçağın yolcuları arasına giremiyorlar.
Eskinin gözde gazetecileri Hakan Çelik ve Mustafa Kartoğlu ise uçaktaki yerlerini koruyan ender isimler arasında…
Bengütürk listenin yeni gözdesi
Eskiden davetli listesi oluşturulurken gazetelere ağırlık veriliyor, geleneksel medyadaki dengeler gözetiliyormuş. Artık tablo değişmiş, her geziye en az gazete temsilcileri kadar tv yöneticisi ve programcısı da çağrılıyor. Habertürk, Star ve Albayraklar’ın gzt.com’u dışında internet siteleri gezilerde yok.
A Haber, Ülke TV, TV Net, Beyaz TV, ATV, Akit TV, Kanal7 ve TGRT gibi iktidara yakın kanalların yanı sıra TV100 gibi yeni bir kanaldan isimlerin de davet edilmesi dikkat çekici. TRT’yi bir yana bırakırsak en çok davet edilen TV kanalı NTV. Onu 7 davetle 24 TV ve 6 davetle de A Haber ile iktidar ortağı MHP’nin TV kanalı Bengütürk izliyor.
Gazeteler arasında en çok gözden düşen Milat olmuş, 2014-2017’deki 26 geziden 16’sına temsilci gönderen Milat, bu yılki 10 geziden sadece 2’sine katılabilmiş. Ama Milat yerine davetli listesine Yeni Akit, Diriliş Postası, Türkgün ve Yeni Birlik gibi gazeteler girmiş.
Erdoğan’ın en gözde gazetesi ise Sabah. 10 geziye Sabah’tan tam 17 gazeteci davet edilmiş, bazı gezilerde Sabah’tan ikişer isim var. Zaten A Haber, ATV ve Daily Sabah da katılırsa Turkuvaz Grubu, Erdoğan’ın uçağının en gözde medya grubu. Gözde gazeteler sıralaması şöyle:
“Sabah 17, Akşam 11, Yeni Şafak 11, Yeni Akit 6, Hürriyet 6, Türkiye 4, Daily Sabah 4, Milliyet 3, Posta 2, Diriliş Postası 2, Milat 2, Türkgün 1, Yeni Birlik 1.”
Uçaktan selfie de yok gözlemler de
Bu gezilere katılan isimlerin gazetecilik adına neredeyse tek işlevlerinin dönüşte Erdoğan ile yaptıkları sohbet olduğunu da unutmamak gerek. Sınırlandırılan konularda sorular soruyorlar; İletişim Başkanlığı deşifreyi yapıyor, düzeltilmiş metni kendilerine gönderiyor, o metni Erdoğan ile birlikte çektirdikleri fotoğraf ve imzalarıyla yayımlıyorlar.
Gidilen ülkelerdeki resmi temasları izlemedikleri gibi, uçaktaki konuşmaları, geziye katılan bakanlarla yaptıkları sohbetleri de yayımlamıyorlar. Örneğin Sinan Burhan, Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ile Tahran’da çektirdikleri toplu fotoğrafı sosyal medya hesabında yayımladı. “İran’da gündemi değerlendirdik” diyordu ama fotoğraftaki altı ismin yazılarında, yayınlarında Akar’ın sözleri, görüşleri duyulmadı.
O gezilere davet edilmenin koşulu da bu galiba… Sınırlı ve sorumlu gazetecilik…
Tablo 1/ özel uçağın gözdelerindeki değişim
2014-2017 2022
Ali Adakoğlu (Milat) 16 1
Serdar Karagöz (Daily Sabah) 14 9
Selçuk Tepeli (Habertürk) 14 –
Murat Kelkitlioğlu (Akşam) 13 –
İbrahim Karagül (Yeni Şafak) 10 1
Turgay Güler (Güneş) 13 1
Ekrem Kızıltaş (Takvim) 9 –
Erdal Şafak (Sabah) 9 –
İsmail Kapan (Türkiye) 9 –
Hakan Çelik (Posta) 8 3
Ergün Diler (Takvim) 8 –
Vahap Munyar (Hürriyet) 7 –
Nihal Bengisu Karaca (Habertürk) 7 –
Halime Kökçe (Star) 7 2
Fikret Bila (Hürriyet) 6 –
Nuri Elibol (Türkiye) 6 –
Akif Beki (Hürriyet) 6 –
Mustafa Kartoğlu (Star) 5 3
Verda Özer (Hürriyet) 5 –
Nuh Albayrak (Star) 4 –
Nagehan Alçı (Milliyet) 4 –
Tablo 2/ 2022’deki 10 geziye davet edilenler
En çok davet edilenler (6): Zahid Sobacı (TRT / 10), Serdar Karagöz (AA / 9), Burhanettin Duran (SETA/Sabah / 8), Hacı Yakışıklı (Yeni Akit / 5), Nermin Yurteri (NTV / 5), Zafer Şahin (Kanal D/Milliyet / 5)
4 geziye davet edilenler (6): Şebnem Bursalı (ATV), Belkıs Kılıçkaya (24 TV), Ünal Kaya (Bengütürk TV), Merve Başkurt (TV Net), Hilal Kaplan (Sabah/TRT Y.Kurulu üyesi), Taha Dağlı (Sabah)
3 geziye davet edilenler (7): Mustafa Yıldız (Ülke TV/ Milat), Hakan Çelik (Posta), Sinan Burhan (A.Y. Derneği/ AKP Belediye Meclis Üyesi), Osman Gökçek (Beyaz TV), Mustafa Kartoğlu (Akşam), Sami Dadağlıoğlu (Akit TV).
2 geziye davet edilenler: (22) Abdullah Karakuş (Milliyet), İbrahim Altay (Daily Sabah), Mehmet Akif Ersoy (Habertürk), Halime Kökçe (Star/AKP İst.İl Bşk.Yrd.), Hasan Öztürk (Ülke TV), Melih Altınok (Sabah), Çağrı Erhan (Türkiye), Ferhat Ünlü (Sabah/TGRT), Ersin Çelik (Yeni Şafak), Murat Çiçek (24 TV), Mehmet Yeşilkaya (Habertürk), Abdülkadir Selvi (Hürriyet), Hale Kaplan (Akşam/Star), Esra Elönü (Star/ 24 TV), Okan Müderrisoğlu (Sabah), Hande Fırat (Hürriyet), Nur Özkan Erbay (Cumhurbaşkanlığı İletişim), Nisa Efendioğlu (TRT), Orhan Sali (A Haber), Mehmet Acet (Yeni Şafak), Zahid Akman (Kanal7), Seda Öğretir (NTV)
1 geziye davet edilenler (58): Nuriye Çakmak Çelik (Yeni Şafak), Murat Akgün (A Haber), Ahmet Yeşiltepe (NTV), Sümeyye Ceylan (TRT World), Serkan Fıçıcı (Akşam), Veysel Kurt (SETA/ TRT Y. Kurulu üyesi), Mustafa Aşçıoğlu (TV 100), Serhat İbrahimoğlu (TV Net), Emin Pazarcı (Akşam), Kurtuluş Tayiz (Akşam), Fadime Özkan (Star), İdil Beldek (Bengütürk TV), Özlem Doğan (Milat), Oğuzhan Bilgin (Akşam / TRT Y. Kurulu üyesi), Ecem Toplar (Bengütürk TV), Fatih Selek (Türkiye), İdris Saruhan (Yeni Şafak), Arda Erdoğan (CNN Türk), Haktan Uysal (A Haber), Murat Özer (Diriliş Postası), Meryem İlayda Atlas (Daily Sabah/ TRT Y. Kurulu üyesi), Yakup Köse (Star), Serhan Kaya (NTV), Ayşe Böhürler (Yeni Şafak/AKP Kurucusu), Ümmü Gülsüm Durmuş (Albayrak/gzt.com), Özay Şendir (Milliyet), Gizem Karakış (Hürriyet), Burcu Kara (Sabah), Neşe Berber (Yeni Birlik), Murat Bardakçı (Habertürk), Turgay Güler (Akşam), Nazlı Çelik (Star TV), Esra Nehir (Habertürk), Sernur Yassıkaya (Yeni Şafak), Duygu Çuhadar (Beyaz TV), Merve Şebnem Oruç (Daily Sabah), İbrahim Karagül (Yeni Şafak), Fevzi Çakır (Habertürk TV), Cansın Helvacı (A Haber), Abdurrahman Şimşek (Sabah), Hasan Basri Yalçın (Sabah), Sibel Demirci Erdem (Habertürk), Ercan Seki (TGRT), İdris Arıkan (CNN Türk), Alican Değer (TV 100) , Ahmet Hakan (Hürriyet), Deniz Kilislioğlu (NTV), Kadir Yıldız (Türkgün), Yücel Koç (Türkiye), Hüseyin Likoğlu (Yeni Şafak), Ali Adakoğlu (Milat), Recep Yeter (Diriliş Postası), Efnan Han (TRT World), Banu El (A Haber), Betül Soysal Bozdoğan (TRT), Gülcan Tezcan (Akşam), Fazlı Şahan (Yeni Şafak), Pelin Çift (TRT).
Tablo 3/ 2022’de davet edilen medya kuruluşları:
TRT 14, AA 9, SETA 9, Anadolu Yayıncılar Derneği 3, TRT World 2 = 36
Sabah 17, Akşam 11, Yeni Şafak 11, Yeni Akit 5, Hürriyet 6, Türkiye 4, Daily Sabah 4, Milliyet 3, Posta 2, Diriliş Postası 2, Milat 2, Türkgün 1, Yeni Birlik 1 = 70
Habertürk 5, Star 6, gzt.com 1= 12
NTV 10, 24 TV 7, Bengütürk 6, A Haber 6, Ülke TV 5, Kanal D 5, TV Net 4, Beyaz TV 4, ATV 3, Habertürk TV 3, Akit TV 3, Star TV 1, TV 100 2, CNN Türk 2, Kanal7 2, TGRT 1= 64
* * *
Ulaştırma Bakanlığı’ndan yanıt
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu’nun basın toplantısındaki soru cevap bölümünün “basın müşavirinin kontrolünden sonra yayımlandığını” yazmıştım. Geçen haftaki yazımdaki bu bölüme itiraz eden Bakanlık Basın Müşaviri M.Cemal Öztürk, şunları söyledi:
“Sayın Bakan, Ankara’da 35 medya kuruluşu temsilcisi ile bir araya geldi. Görüntüleri bakanlık olarak biz çekip, hiçbir müdahalede bulunmadan servis ettik. Katılımcılardan gelen talep üzerine de kolaylık olsun diye deşifrenin üzerinde oynama yapmadan kendilerine gönderdik. Ayrıca, katılımcılara bu metni kullanma zorunluluğunda bulunmadık.”
Ben yine de gazetecilerin basın toplantısını kaynağına deşifre ettirmesinin doğal bir gazetecilik refleksi olmadığını hatırlatayım.