Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi, deprem kuşağında yer alan Türkiye’de, yurttaşların olası depremlere ne denli hazırlıklı olduğunu görebilmek, son yaşanan Maraş merkezli depremler de dahil devlet ve devlet dışı kurumlara dönük algı ve eğilimleri ölçebilmek, ihtiyaç ve taleplerin belirlenmesine yardımcı olabilmek amacıyla bir anket çalışması gerçekleştirdi.
22 Şubat-6 Mart 2023 tarihleri arasında, çevrimiçi gerçekleştirilen çalışmaya Adana, Adıyaman, Ankara, Batman, Bingöl, Bursa, Dersim, Diyarbakır, Antep, Hatay, İstanbul, İzmir, Maraş, Kars, Kilis, Kocaeli, Malatya, Mardin, Osmaniye, Siirt, Urfa ve Van kentlerinden bin 594 kişi katıldı.
Kentlerin 10’u son büyük depremi yaşamış olan, toplamda 22 kentte yaşayanların katıldığı araştırma grubuna sorulan soru formu 4 bölümden oluştu.
- Birinci bölüm katılımcıların sosyo-ekonomik durumlarına odaklanan demografi sorulardan,
- İkinci bölüm olası bir depreme hem konut hem bilinç açısından ne denli hazır olunduğunu anlamayı hedefleyen sorulardan,
- Üçüncü bölüm depreme hazırlık için yapılması gereken önceliklere dair talep ve eğilimlerini ölçmeye dönük sorulardan,
- Dördüncü bölüm 6 Şubat’ta Maraş merkezli yaşanan depreme devlet, sivil toplum ve siyasi partilerin tutumlarının nasıl değerlendirildiğini görmeyi amaçlayan sorulardan oluştu.
‘İktidar süreci yürütemedi’
Raporda, anket sonuçlarına göre, şu tespitler yer aldı:
Yurttaşların çok azının ikamet ettiği binaların depreme hazır olduğu, bina kontrollerinin ezici çoğunluğunun ancak Maraş merkezli gerçekleşen 6 Şubat depremleri sonrası yapılmaya başlandığı ifade edilirken; yurttaşların depreme hazırlık ve deprem sonrası sürecin yönetimi bakımından resmi kurumsal yapıları yetersiz bulduğunu, bunu aşabilmek için Afet ve Kriz Yönetim Bakanlığı kurulması taleplerinin öne çıktığı, yaşanan son depreme dayanışma ve ilginin muhalefet partileri ve sivil toplum kurumlarında çok daha yüksek bulunduğu, çoğunluk tarafından iktidarın süreci yürütme ve ilgisinin yetersiz ve başarısız bulunduğu belirtilebilir.
Binalarının sağlam olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 50’den az
“Depreme Yönelik Hazırlık, Algı ve Beklentilere İlişkin Anket Çalışma Raporu”ndan öne çıkan kimi verileri özetle şöyle:
- Ankete katılan araştırma grubunun yüzde 55’i erkek, yüzde 44,5’i kadın ve yüzde 0,5’i LGBTİQ+ görüşmecilerden oluştu.
- “Binanızın Sağlam Olduğunu Düşünüyor Musunuz?” sorusuna görüşmecilerin yüzde 11,5’i ‘Çok Sağlam’, yüzde 37,5’i ‘Kısmen Sağlam’, yüzde 28,8’i ‘Emin Değilim’, yüzde 8,4’ü ‘Hiç Sağlam Değil’, yüzde 0,4’ü ‘Yıkıldı’ ve yüzde 13,5’i ise ‘Bilmiyorum’ yanıtı verdi.
- Bununla birlikte görüşmecilerin; yüzde 65,2’si binalarının depreme dayanıklılığını tespit etmek için kontrol ettiklerini söylerken, yüzde 34,8’i ise herhangi bir bina kontrolü yapmadığını bildirdi. Binalarını kontrol ettiklerini söyleyenlerin yüzde 91,3’ü ise Maraş merkezli yaşanan son depremin ardından kontrol ettiklerini ifade etti.
- Görüşmecilerin; yüzde 71,2’si depreme hazırlıklı olmadığını bildirirken; yüzde 66,5’i hiçbir biçimde Deprem/Afet Hazırlık Planları olmadığını söyledi. Deprem hazırlık planı olduğunu söyleyenlerin oranı yüzde 9,8’de kaldı.
- Görüşmecilerin; yüzde 71,4’ü herhangi bir deprem eğitimi almadığını; yüzde 34,9’u deprem esnasında ne yapacağını bildiğini, %47’si ise kısmen ne yapacağını bildiğini belirtmiştir. Yine yüzde 76,3’ü ‘Deprem Anında Bir Korunma Yöntemi Olarak Yaşam Üçgeni Kuralını Uygulamayı Bildiğini’ söyledi.
Alınması gereken öncelikli tedbirler neler?
- “Depreme Yönelik Alınması Gereken Birinci Öncelikli Tedbir Nedir?” sorusuna görüşmecilerin; yüzde 44,3’ü İmar Kontrolleri ve Yapı Denetiminin Sıkılaştırılması, yüzde 24,7’si Fay Hatları ve Zemini Uygun Olmayan Yerlerin İmara Açılmaması, yüzde 15,2’si Afet ve Acil Durumlara Yönelik Eğitimlerin Verilmesi, yüzde 9’u Deprem Yönetmeliğine Uygun Sağlam Yapıların Yapılması yanıtlarını verdi.
- 6 Şubat’ta Maraş merkezli depremi yaşayan katılımcılara deprem sonrasında ne yaptıkları da soruldu. Bu soruya görüşmecilerin yüzde 26,9’u Binaların Olmadığı Park, Yeşil Alan veya Arsa Gibi Boş Yerlere Gittim, yüzde 24,4’ü Bina Dışında Beklemeye Başladım, yüzde 22,2’si Araba İçinde Beklemeye Başladım, yüzde 15,4’ü Köye Gittim şeklinde yanıtlar verdi.
- Aynı araştırma grubunun yüzde 25,2’si Depremden Sonraki İlk Bir Hafta Evimde Yaşamayı Sürdürdüm derken, yüzde 22,3’ü Köyde, yüzde 13,8’i Kentte Bulunan Yakınlarımın Sağlam Binalarında, yüzde 12’si Arabada ilk bir haftalarını geçirdiklerini bildirdi. İlk bir haftada Konteyner ve Çadır bulup yaşayanların oranı toplamda yüzde 2.
AFAD ve Kızılay’ın müdahalesini yeterli bulan neredeyse yok
- Araştırma grubunun tümüne İçişleri Bakanlığı’na bağlı AFAD ve Kızılay gibi kurumların deprem sonrası müdahalelerini nasıl buldukları da soruldu. Bu soruya görüşmecilerin yüzde 73,7’si Çok Kötü, yüzde 17,4’ü Kötü yanıtı verdi. Bununla birlikte yüzde 1,4’ü Çok İyi, yüzde 3’ü İyi ve yüzde 4,4’ü Kararsızım cevabı verdi.
- “Deprem Sonrası Sivil Toplum Kuruluşlarının Dayanışmasını Nasıl Değerlendiriyorsunuz?” sorusuna ise görüşmecilerin yüzde 46,4’ü Çok İyi, yüzde 41,3’ü İyi yanıtlarını verdi. Araştırma grubunun ezici çoğunluğu STK’ların dayanışmasını olumlu buldu.
Kurtarma ve yardım çalışmaları neden zamanında başlamadı?
Rapora göre, görüşmecilerin yüzde 94,4’ü kurtarma ve acil ihtiyaçlara ilişkin çalışmaların zamanında başlamadığını düşünmekte. “Neden Zamanında Başlamadığını Düşünüyorsunuz?” sorusuna ise çok sayıda gelen yanıtlar içinde ilk 6 görüş şu biçimde oldu:
- Yüzde 22,9’u Acil Durum Müdahale Planı Olmadığından Dolayı,
- Yüzde 15,5’i Hükümetin Beceriksizliğinden Dolayı,
- Yüzde 12,7’si Acil Müdahale Ekiplerinin Yetersizliğinden/Eksikliğinden Dolayı,
- Yüzde 11’i Tek Adam Rejiminden Dolayı/Kurumlar İnisiyatif Alamadığı İçin,
- Yüzde 10,8’i Koordinasyonsuzluktan Dolayı,
- Yüzde 10’u Kurumların İşlevsizleştirilmesinden/Liyakatsiz Yöneticilerden Dolayı.
Deprem sürecinde siyasi partilerin dayanışması nasıldı?
Araştırma grubuna deprem sürecinde siyasi partilerin dayanışma ve ilgisini nasıl buldukları da soruldu. Gelen yanıtlara göre;
- AKP’nin dayanışma ve ilgisini; %6,2’si İyi, %92,6’sı Kötü,
- CHP’nin dayanışma ve ilgisini; %72,8’i İyi, %25,3’ü Kötü,
- HDP’nin dayanışma ve ilgisini; %87,2’si İyi, %10,9’u Kötü,
- MHP’nin dayanışma ve ilgisini; %2,4’ü İyi, %96,6’sı Kötü,
- İYİ Parti’nin dayanışma ve ilgisini; %28,5’i İyi, %66’sı Kötü,
- TİP’in dayanışma ve ilgisini; %80,9’u İyi, %16,6’sı Kötü buldu.
Olası depreme hazırlık için ne yapılmalı?
“Sizce Olası Bir Depreme Hazırlık Amacıyla Yapılması Gereken Birinci Öncelik Şey Nedir?” sorusuna ise görüşmecilerin;
- Yüzde 71,4’ü Binaların Kontrolü Sağlanmalı,
- Yüzde 12,2’si Afet ve Kriz Yönetim Bakanlığı Kurulmalı,
- Yüzde 6,1’i Deprem Esnasında Yapılabileceklere Dair Eğitimler Verilmeli,
- Yüzde 4,2’si Depremde Kurtarma Çalışmalarını Üstlenecek Yetkin Birimler Kurulmalı şeklinde yanıtlar verdi.